راهنمای سازهای کوچک

موسیقی چشم‌انداز وسیعی دارد که در این چشم‌انداز سازهای متعددی به چشم می‌آورد که هر کدام تاریخ، طراحی و صدای منحصر به فرد خود را دارند. در حالی که سازهای بزرگ مانند پیانو، توبا یا کنترباس ممکن است توجه بیشتری را به خود جلب کنند؛ اما دنیای جذاب سازهای کوچک‌تر و قابل حمل نیز سزاوار آن است تا نگاهی دقیق‌تر به آن انداخته شود. این مطلب به عنوان راهنمای سفر شما به دنیای ۲۰ ساز کوچک، بررسی تاریخچه غنی و صدای متمایز آن‌ها است.

راهنمایی برای سازهای کوچک

در این مطلب ۲۰ ساز مشهور کوچک که برخی از آن‌ها شناخته‌شده هستند و کاربری عمومی زیادی دارند و برخی از آن‌ها کمتر شناخته‌شده هستند، مورد توجه قرار گرفته است. دنیای سازهای کوچک و قابل حمل به واسطه دستری‌پذیری در هر مکان و هر زمان، دنیای جذابی است که شما با خواندن این مطلب می‌توانید، آشنایی خوبی با آن‌ها پیدا کنید. اگر سازهای بزرگ نیاز به فضا و زمان و امکانات خاصی برای نواختن دارند؛ اما سازهای کوچک این امکان را به نوازنده می‌دهند تا هر زمان و هر مکانی، میل به نواختن خود را به سرانجام برسانند و صد البته نیازی به گفتن نیست که میل را هرگز پایانی نیست.

این مقاله ترجمه‌ای است از مطلبی با عنوان A Musicians Guide to Small Instruments نوشته آنیکا هوپ Annika Hope که در وب‌سایت Music Gateway منتشر شده است و توسط تحریریه دنیای موسیقی به فارسی ترجمه شده است.

کارکرد گسترده فرامکانی سازهای کوچک

در جلسات تمرینی شلوغ، فشرده و برنامه‌ریزی‌نشده از سازهای کوچک استفاده می‌شود، به ویژه سازهایی که به واسطه خلاقیت و بداهه‌نوازی شناخته می‌شوند، جایگاهی محترم و تقریبا مقدس در میان نوازندگان و هنرمندان سراسر جهان دارند. این جلسات از مرزهای فرهنگی و جغرافیایی فراتر رفته و باعث اتحاد هنرمندان از طریق زبان موسیقی شده‌اند. در واقع، در جایی که در ارتباط کلامی ممکن است اختلالاتی وجود داشته باشد، موسیقی وارد عمل می‌شود تا این شکاف را پر کند و روح‌ها را به گونه‌ای به یکدیگر متصل کند که کلمات در بیان آن و برقراری ارتباط ناتوان‌اند و در این میان سازهای کوچک به واسطه دسترسی‌پذیری باعث سهولت برقراری این ارتباط می‌شوند.

خاصیت حمل‌پذیری سازهای کوچک

عملی و ممکن بود سفر با ساز یا آلات موسیقی اصلی ممکن است برای شما و هر فرد دیگری که به نواختن ساز علاقه دارد، یک چالش باشد. این امر به ویژه در صورتی صادق است که شما قصد سفری کوتاه به یک نقطه نزدیک مانند شهرهای مجاور را دارید. به عنوان مثال اندازه بسیار زیادی آپرایت بیس Upright Bass، حمل و نقل بدون دغدغه و تقلا و بدون داشتن منابع قابل توجه را غیرممکن می‌کند.
این‌جا است که سازهای کوچک وارد میدان می‌شوند و به هنرمند این امکان را می‌دهند که بتواند ساز خود را به هر نقطه‌ای با هر فاصله زمانی و مکانی ببرد و در آن‌جا از نواختن موسیقی لذت ببرد.

در جایی که در ارتباط کلامی ممکن است اختلالاتی وجود داشته باشد، موسیقی وارد عمل می‌شود تا این شکاف را پر کند و روح‌ها را به گونه‌ای به یکدیگر متصل کند که کلمات در بیان آن و برقراری ارتباط ناتوان‌اند و در این میان سازهای کوچک به واسطه دسترسی‌پذیری باعث سهولت برقراری این ارتباط می‌شوند.

معرفی ۲۰ ساز کوچک جذاب

در ادامه با ما همراه باشید تا ۲۰ ساز کوچک جذاب و مشهور را معرفی کنیم. این معرفی سه بخش دارد. بخش اول که شامل ۱۰ ساز اول است؛ سازهایی را در برمی‌گیرد که کاربردی عمومی‌تر دارند و شناخته‌شدهتر هستند. بخش دوم شامل سازهای خاص و متفاوت است که ۵ ساز بعدی است و در بخش پایانی سازهای سرگرم‌کننده معرفی شده است. با این مطلب دنیای موسیقی همراهی کنید تا سفری به دنیای شگفت‌انگیز سازهای کوچک داشته باشیم:

۱. هارمونیکا یا ساز دهنی

هارمونیکا یا ساز دهنی Harmonica که به عنوان ارگ دهان نیز شناخته می‌شود، یک ساز بادی آزاد نی است که در سرتاسر جهان و در بسیاری از سبک‌های موسیقی از جمله پاپ، بلوز، فولک، کلاسیک، جز، کانتری و راک مورد استفاده می‌گیرد. منشا این ساز کشور چین است، جایی که در آن به نام شنگ شناخته‌شده و معروف بود.

هارمونیکا با استفاده از دهان نواخته می‌شود و لب‌ها و در آن نقش هدایت هوا به داخل و خارج یک یا چند سوراخ در امتداد یک دهنی را ایفا می‌کنند. هر سوراخ با یک محفظه حاوی حداقل یک نی ارتباط برقرار می‌کند و ارتعاشات نی‌ها است که باعث تولید صدا می‌شود. در طول قرن بیستم، ساز دهنی به عنوان ساز اصلی موسیقی بلوز در آمریکا محوبیت گسترده‌ای پیدا کرد.

۲. یوکللی

یوکللی Ukulele عضوی از خانواده سازهای لوت است. در این ساز از چهار سیم نایلونی استفاده می‌شود و اصالت آن به موسیقی هاوایی باز می‌گردد؛ جایی که نام آن تقریبا معادل «کک پرنده» (Jumping Flea) است. این ساز توسط مهاجران پرتغالی به هاوایی آورده شد و به دلیل سادگی و صدای بی‌نظیرش به سرعت محبوب شد. یوکللی شبیه به یک مینی گیتار است و به خاطر زنگ صدای گرم و ملایمش معروف است.

۳. تمبورین

تمبورین Tambourine یک ساز موسیقی از خانواده‌های سازهای کوبه‌ای است که از یک قاب، اغلب از چوب یا پلاستیک، با جفت جغجغه‌های فلزی کوچکی به نام زیلز Zils تشکیل شده است. منشا ساز تمبورین به مصر، یونان و به صورت کلی غرب آسیا یا شمال آفریقا (که اصطلاحا خاورمیانه خوانده می‌شود) باز می‌گردد و اغلب در موسیقی فولک، پاپ و مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ساز را می‌توان در دست نگاه داشت یا روی پایه نصب کرد و می‌توان آن را به روش‌های مختلفی از جمله نوازش یا تکان دادن جینگل‌ها یا ضربه تند با دست یا چوب نواخت.

۴. ریکوردر

ریکوردر یا فلوت ریکوردر Recorder یک ساز موسیقی بادی در گروه سازهای معروف به فلوت‌های مجرای داخلی است که مشنا صداهای آن از صدای سوت می‌آید. منشا این ساز به اروپای قرون وسطی باز می‌گردد و به دلیل سادگی و مقرون به صرفه بودن، اغلب در مدارس نیز تدریس می‌شود. ریکوردر علی‌رغم سادگی، قادر به ایجاد طیف گسترده‌ای از صداها و بندها است که باعث شده این ساز بدل به سازی همه‌کاری در انواع مختلف سبک‌های موسیقی شود.

۵. پیکولو

پیکولو Piccolo یک فلوت نیم‌اندازه است که به عنوان عضوی از خانواده آلات موسیقی بادی چوبی شناخته می‌شود. در قرن هجدهم در اروپا پدیدار شد و به دلیل صدای بلند و نافذ خود شناخته می‌شود. پیکولو یک اکتاو بالاتر از فلوت معمولی می‌نوازد و اغلب در ارکسترها برای افزودن وضوح به صدا استفاده می شود. نام آن از کلمه ایتالیایی کوچک گرفته شده است که نشان‌دهنده اندازه آن در مقایسه با فلوت استاندارد است.

۶. ماندولین

ماندولین Mandolin در قرن هجدهم در ایتالیا ابداع شد. این ساز از خانواده سازهای زهی لوت است و به واسطه بدنه اشکی‌شکل آن شناخته می‌شود. ماندولین معمولا با کشیدن سیم‌ها با ترنج نواخته‌می‌شود. صدایی متمایز و طنین انداز دارد و معمولاً در موسیقی بلوگرس و فولک استفاده می شود. این ساز به موسیقی کلاسیک و برخی از اشکال راک نیز راه پیدا کرده است.

ماندولین در قرن هجدهم در ایتالیا پدید آمد. این ساز از خانواده سازهای زهی عود است و بدنه اشکی شکل آن مشخص می شود. ماندولین معمولاً با کشیدن سیم‌ها با پیک نواخته می‌شود. این ساز صدایی متمایز و طنین‌انداز دارد و استفاده متداولی در موسیقی بلوگرس و فولک دارد. این ساز همچنین به موسیقی کلاسیک و برخی از اشکال موسیقی راک نیز راه پیدا کرده است.

۷. کالیمبا

کالیمبا Kalimba که با نام پیانو شستی نیز شناخته می‌شود، از آفریقا به دنیا معرفی شده است. این ساز شامل قلاب‌های فلزی است که به یک سکوی چوبی متصل شده‌اند و حرکت انگشت شست باعث تولید صدا می‌شود. طراحی این ساز و تعداد تارهای آن می‌تواند بسیار متفاوت باشد؛ زیرا هر منطقه از آفریقا نوع خاص خود از کالیمبا را دارد. کالیمبا به واسطه صدای منحصر به فرد و ملودیک خود در کنار استفاده یکسان در همه جا، رواج زیادی در موسیقی سنتی آفریقایی و سبک‌های موسیقی مدرن دارد.

۸. مثلث

مثلث تری‌انگل Triangle سازی کوبه‌ای ساده‌ای است که در اروپای قرون وسطی پدید آمد. این ساز یک میله فلزی است که به شکل مثلثی با حالت صلیب خم شده است و برای تولید صدای کوبنده مورد استفاده قرار می‌گیرد. علی‌رغم طراحی به ظاهر ساده، نواختن ساز مثلث نیاز به سطح خاصی از مهارت نیاز دارد؛ به خصوص در مورد نواختن ریتم‌های پیچیده. این ساز در موسیقی کلاسیک، سامبا و اشکال متنوع موسیقی فولک به صورتی رایج مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۹. زنبورک

زنبورک، یا جیوز هارپ Jew's Harp (هارپ یا چنگ یهودی) یک ساز مبتنی بر طنین دهانی است که منشا آن به آسیا باز می‌گردد و اکنون در سطح جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد. نوازنده یک زبانه فلزی یا بامبوی منعطف را به حرمت درمی‌آورد و در این حال شکل دهان خود را تغییر می‌دهد تا رزونانس یا تشدید صدا را دچار تغییر کند. جالب این‌جا است که نام ساز مربوط به جامعه یهودی نیست و گمان می‌رود نام شکل مخدوش‌شده نام «چنگ فکی» Jaw Harp باشد. این ساز کوچک به دلیل صدای وزوز و پیچش خود شناخته شده است و بیشتر از همه در موسیقی فولک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۱۰. قاشقک

قاشقک یا کاستانیـِت Castanet سازی کوبه‌ای است که سرچشمه آن به ایران و یونان باستان می‌رسد؛ اما بیشتر از همه در اسپانیا رواج دارد. این سازها از دو پوسته مقعر تشکیل شده‌اند که در یک لبه به وسیله رشته‌ها به هم متصل شده‌اند. این پوسته‌ها با الگوهای ریتمینگ به هم چسبیده‌اند تا موسیقی و و رقص را همراهی کنند. کاستانیـِت بخش مهمی از رقص فلامنکو است و به خاطر صدای شارپ و تیز و کلیکی خود معروف است.

۱۱. اکارینا

منشا ساز اکارینا Ocarina از تمدن‌های باستانی آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی می‌آید. این سازهای سفالی یا استخوانی در حفاری‌های باستان‌شناسی پیدا شده‌اند و قدمت برخی از آن‌ها به هزاران سال پیش بازمی‌گردد. این ساز بادی کوچک معمولا به شکل تخم مرغ است و با دمیدن در آن و پوشاندن یا باز کردن سوراخ‌های آن با انگشت، گام‌های مختلف موسیقی نواخته می‌شود. صدای بسیار هیجان‌انگیز و اثیری‌بخش این ساز، تا حدود زیادی یادآور فلوت است؛ اما با لحنی زمین‌تر و خاکی‌تر.

در حالی که اکارینا تاریخی پر فراز و نشیب و وطلانی دارد؛ اما این ساز با بازی ویدئویی مشهور افسانه زلدا: اکارینای زمان The Legend of Zelda: Ocarina of Time (لیجند آو زلدا: اکارینا آو تایم) به شهرت جهانی رسید. در این بازی، پروتاگونیست اصلی بازی، لینک Link با نواختن اکارینا، آهنگ‌های جادویی را اجرا می‌کند که بر داستان و دنیای بازی تاثیر می‌گذارد.

۱۲. زیلوفون

خاستگاه ساز زیلوفون Xylophone در تمدن‌های باستانی آسیای جنوبی و آفریقا است و هر منطقه‌ای سبک و تکنیک متمایز خود را نواختن توسعه داده است. زیلوفون از میله‌های چوبی با طول‌ها و گامل‌های مختلف ساخته شده است. این میله‌ها به شیوه‌ای شبیه به صفحه کلید چیده شده‌اند و با استفاده از ملت نواخته می‌شوند. میله‌های چوبی هنگام ضربه زدن، صدایی روشن و طنین‌انداز ایجاد می‌کنند.

زیلو Xylo در یونانی به معنای چوب و فون Phone به معنای صدا است. بنابراین نام این ساز به معنای واقعی کلمه، به صدای چوبی Wooden Sound ترجمه می‌شود.

۱۳. بوران

ساز بوران Bodhrán اصالتی مشخص ایرلندی دارد و تاریخچه‌ای عمیق در موسیقی سنتی ایرلندی دارد. بوران یک طبل مدور و کم‌عمق است که معمولا از پوست بز ساخته می‌شود که روی یک قاب چوبی کشیده شده است. با چوب کوتاهی نواخته می‌شود که اغلب به آن تیپر Tipper یا بیتر Beater گفته می‌شود.

در حالی که این ساز یک عنصر اصلی در موسیقی سلتیک است، استفاده از آن در موسیقی سنتی ایرلندی در گذشته بحث‌های زیادی را برانگیخته است؛ اگرچه امروزه به طور گسترده‌ای پذیرفته و مورد علاقه است.

۱۴. چوبک

ریشه ساز چوبک Claves به آفریقا باز می‌گردد؛ اما انواع مختلف آن به صورت ویژه در کوبا یک‌پارچه شده است و در حال حاضر مترادف ریتم‌های آفریقایی-کوبایی است. چوبک یا کلیوز ساز ساده‌ای است که از دو استیک چوبی استوانه‌ای ساخته شده است. صدای این ساز از ضربه زدن یک به چوب به چوب دیگر  تولید می‌شود.
ریتم نواخته‌شده روی چوبک اغلب الگوی ریتمیک اساسی و اصلی در بسیاری از سبک‌های آفریقایی-کوبایی است و سازهای مختلف را در یک گروه کنار هم نگه می‌دارد.

۱۵. پن فلوت

پن فلوت یا موسیقار Pan Flute (Panpipes یا Syrinx) سازی است که اصالت و تاریخ آن به یونان باستان بازمی‌گردد و کاربرد زیادی در میان مردم بومی منطقه آند در آمریکای جنوبی داشته است. پن فلوت از لوله‌های متعددی تشکیل شده است که اغلب از بامبو یا نی ساخته می‌شوند و در کنار هم به ترتیب طولی و صعودی هم متصل شده‌اند. نوازنده در انتهای باز لوله‌ها می‌دمد تا صدا تولید کند.

در اساطیر یونانی، پن فلوت با خدای پن مرتبط است که گفته می‌شود این ساز را در تعقیب زنی زیبا با نام سیرینکس Syrinx ساخته است. در فرهنگ آند، پن فلوت نماد وحدت و هماهنگی است و اغلب در جشن‌ها و مراسم سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۱۶. گلوکن‌اشپیل

گلوکن‌اشپیل Glockenspiel در دوره قرون وسطی در اروپا به وجود آمد. نام این ساز از کلمات آلمانی زنگوله یا بل Glocken و نواختن Spiel تشکیل شده است. Glockenspiel سازی کوبه‌ای است که از مجموعه‌ای از میله‌های فلزی منظم تشکیل شده است که به شکل یک صفحه کلید مرتب شده‌اند و هر نوار نشان‌دهنده گام متفاوتی است. نوازنده از یک جفت ملت سخت برای ضربه زدن به میله‌ها استفاده می‌کند تا در نهایت صدایی شفاف و شارپ و تیز تولید شود.

۱۷. آکاردئون

آکاردئون Accordion در اوایل قرن نوزدهم در آلمان و توسط فردریش بوشمان Friedrich Buschmann اختراع شد. آکاردئون یک ساز جعبه‌ای‌شکل است و صدا را از طریق دم‌های تولیدشده که هوا را از میان نی‌ها عبور می‌دهد که توسط یک سری کلید یا دکمه کنترل می‌شوند. در سمت راست معمولا دارای صفحه کلید پیانوشکل یا دکمه‌ای است، در حالی که سمت چپ دارای دکمه‌هایی برای همراهی بیس و آکورد است.

آکاردئون در انواع مختلف موسیقی فولک در سرتاسر اروپا و آمریکا از جمله موسیقی پولکا Polka، زیدکو Zydeco و کونخونتو Conjunto استفاده متداولی دارد. همچنین در برخی اشکال موسیقی کلاسیک و پاپ نیز از این ساز استفاده می‌شود.

۱۸. چارانگو

خاستگاه ساز چرانگو Charango به منطقه آند در آمریکای جنوبی و به ویژه کشورهایی مانند بولیوی، پرو و اکوادور بازمی‌گردد. چارانگو یک ساز زهی کوچک است که شبیه یه یوکللی یا گیتار کوچک است. به طور سنتی آن با یک پوسته آرمادیلو در پشت آن ساخته می‌شد؛ اما امروزه چوب و مواد دیگر امروزه بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

چارانگو نقشی اساسی در موسیقی فولک و سنتی منطقه آند دارد و همچنین در سبک‌های موسیقی معاصر مانند راک و نوئوا کانسیون Nueva Canción (موسیقی جدید لاتین) نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۱۹. اسپونز

منشا ساز اسپونز Spoons به عنوان یک آلت موسیقی را باید در دوران باستان جتسجو کرد و ریشه‌های آن را فرهنگ‌های مختلف پی گرفت. اسپونز سازی متشکل از یک جفت قاشق است که پشت به پشت هم نگه داشته شده‌اند و برای تولید ریتم به هم زده می‌شوند و آن‌ها را ی‌توان با ضربه زدن قاشق‌ها به بدن نوازنده یا روی سطوح دیگر نواخت.

اسپونز را می‌توان از مواد مختلفی نظیر چوب، استخوان یا فلز درست کرد. آن‌ها معمولا در موسیقی فولک و سنتی و به ویژه در موسیقی سنتی بلوگرس آمریکایی و ایرلندی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

۲۰. کوئیکا

کوییکا Cuíca در اصل از آفریقا می‌آید، اما عمده رواج آن در برزیل مشاهده شد؛ جایی که بدل به یکی از اساسی‌ترین ارکان موسیقی‌های سامبا شد. کوئیکا یک درام اصطکاکی است که دارای یک استیک متصل به راس درام است. نوازنده استیک را به پارچه خیس می‌مالد و بر سر طبل فشار می‌دهد و صدای جیرجیز بلندی تولید می‌کند.

کوئیکا یک ساز ضروری در ریتم‌های سامبا است و اغلی در جشن‌های کارناوال برزیلی شنیده می‌شود. صدای منحصر به فرد آن گاهی اوقات با صدای یک میمون مقایسه می‌شود و به همین دلیل است که به آن صدای غرش شیر یا درام میمون نیز گفته می‌شود.

سازهای کوچک به هنرمند این امکان را می‌دهند که بتواند ساز خود را به هر نقطه‌ای با هر فاصله زمانی و مکانی ببرد و در آن‌جا از نواختن موسیقی لذت ببرد.

جمع‌بندی

جایگاه ویژه‌ای در گستره بزرگ دنیای موسیقی دارند. این سازها با شخصیت‌ها و طراحی‌های خاص و قابل حمل، مورد استقبال افراد زیادی از فرهنگ‌های سراسر جهان قرار گرفته‌اند. چه یک نوازنده حرفه‌ای باشید و چه ساز را صرفا به عنوان سرگمی بنوازید و چه مشتاق و کنجکاو موسیقی باشید، جستجو در قلمروی این سازهای جمع‌وجور می‌تواند تجربه‌ای بدیع و لذت‌بخش و ارزشمند باشد.

منبع

ساز مورد علاقه شما چیست؟ ساز کوچک مورد علاقه شما از این فهرست چیست؟ لطفا نظرتان را در بخش کامنت با ما در میان بگذارید.